Na terenie gminy Łukowica istniało kilka dworów lub dworków, a ich liczba i właściciele zmieniali się na przestrzeni lat. Najdłużej właścicielem majątku na terenie gminy była rodzina Żuk- Skarszewskich herbu Nałęcz w Przyszowej, którzy kupili posiadłość w 1683r. od poprzednich właścicieli Wierzbiętów. Wierzbiętowie herbu Jonina byli właścicielami Przyszowej już w 1326r. tzn. w czasie, kiedy zanotowano najstarszą wzmiankę o tej miejscowości. Ale to Żuk- Skarszewscy ze swoim protoplastą przyszowskiej gałęzi rodu Aleksandrem na czele stworzyli w Przyszowej niezwykłe miejsce. Dwór ten był miejscem walki o wolną Ojczyznę, miejscem gdzie ceniono naukę, wiedzę , sztukę, a nade wszystko człowieka, będąc integralną częścią tej niezwykle barwnej i bogatej kulturowo miejscowości i jej mieszkańców. Niewątpliwie familia ta kochała Przyszową: „Piękne są i bogate w kraju okolice, bądź że je dar przyrody stroi albo sztuka. Przyszowa chociaż chuda i skromne ma lica, jest jednak wielce droga i piękna dla Żuka” ( Faustyn Żuk- Skarszewski, Kronika). Żuk- Skarszewscy byli wzorem do naśladowania dla innych dworów ziemiańskich, wytyczali trendy, potrafili zrozumieć zmiany zachodzące w świecie, angażowali się w życie polityczne kraju. Jako jedni z pierwszych znieśli w swoich dobrach pańszczyznę ( Prot Żuk- Skarszewski, czerwiec 1848). Sam budynek zbudowany w stylu klasycystycznym, odrestaurowany w 1997r. po wojenno- komunistycznych perypetiach trafił na szczęście do prawowitych właścicieli. który można podziwiać do dziś. Na uwagę zasługuje także grobowiec rodzinny Żuk- Skarszewskich, który góruje na przyszowskim cmentarzu, a wpisany jest na listę zabytków Małopolski. Na terenie Przyszowej były jeszcze 4 dworki, które już na początku XXw. opisane zostały jako „sparcelowane”: na Berdychowie, Rusinówka, Podowszczyzna, Na Ogrojcu.
Wiejski krajobraz Świdnika ubogaca swoim pięknem i majestatem wybudowany 1752r. drewniany, modrzewiowy dwór. Jego architektura stanowi przykład stylu dworów szlacheckich w XVIIIw. Co więcej, klimat parku, w którym jest dwór zbudowany przenosi w wyobraźni odwiedzających do przeszłości. Pierwsza informacja pisana o wsi Świdnik pochodzi z 1325r., kiedy to ta miejscowość należała do parafii Podegrodzie i była własnością Żegoty Gabańskiego. W 2 połowie XVIw. należała do Rogowskich z Rogów. W 1560r. Marcin Rogowski, wolnomyśliciel ariański utrzymywał w Świdniku zbór. W wieku XVII i połowie XVIIIw właścicielami Świdnika są Sędzimirowie aż do końca XVIIIw., kiedy to po kądzieli wieś przechodzi w ręce Wielogłowskich. I to właśnie Wielogłowscy zbudowali w 1752r. dwór. W roku 1791 jest ona własnością Jana i Barbary z Sędzimirów Wielogłowskich. Majątek ten stanowił część większego kompleksu z folwarkami w Młyńczyskach, Wolicy, Zagórowie, Jastrzębiu, w części Jadamwoli i Gosprzydowej. Po śmierci Jana Wielogłowskiego w 1821r. dobra zostały rozdrobnione między spadkobierców i zostały podzielone na 4 zespoły dworskie. W latach 1841-1866 dwór w Świdniku należał kolejno do Paszyców, Wielogłowskich, i Longchampsów. W 1866r. Franciszek Longchamps sprzedaje Świdnik Wincentemu baronowi Gostkowskiemu i Leokadii z Dunikowskich Gostkowskiej. W latach 1870-85 Gostkowscy ponownie scalają majątek. W roku 1897 większość dóbr należało do córki Wincentego Wandy Niwickiej.
W roku 1903 dwór należał do Zygmunta Krzyszkowskiego i Karoliny z Niwickich Krzyszkowskiej, a od 1914r. do Władysława i Julii Walterów. „ W czasie karnawału odbywały się w tych dworkach, a zwłaszcza w wygodnym i obszernym dworku Władysława Waltera teatry amatorskie, tradycyjne kuligi i sławne, huczne zabawy. Młodzież męska o bujnym, romantycznym i wulkanicznym temperamencie, ochocza, dziarska i zręczna, hulała z wielkim animuszem do upadłego, , a podpojona orkiestra z Przyszowej rżnęła od ucha z całej mocy po strunach, siarczyście, na bij, zabij. W oczach płci pięknej paliły się iskry niebywałej wesołości.” W roku 1921 dziedziczy go Maria z Walterów Śmiałowska i w jej posiadaniu pozostaje do 1946r. W latach powojennych mieści się tam siedziba gromadzkich rad narodowych, szkoła, a w latach 1970tych gospodaruje w nim Akademia Medyczna z Krakowa. W początku lat 80tych swój ośrodek wypoczynkowy ma Mieleckie Przedsiębiorstwo Budowlane. W roku 1991 dwór wraz z parkiem przejęła Gmina Łukowica, od 2002r. został zakupiony przez Marię i Krzysztofa Twardowskich.
W Świdniku był jeszcze jeden dwór „Wyżni” , zwany Wyśnim Dworem. Budynek jeszcze istnieje i jest własnością prywatną. Był to dwór samodzielny, właścicielem byli Wincenty baron Gostkowski, a od 1903r. Zygmunt i Karolina Krzyszkowscy, a potem Władysław Walter i jego córka Maria.
Ponadto był jeszcze dwór „na Owieczce” państwa Reklewskich oraz „na Jadamwoli” Stahlbergerów( Karola i syna Bogdana).
„Dwory na terenie gminy.”
Odtwórz w języku polskim
Manor houses in the area of Łukowica community.
Play in English
There were many manor houses (12) in the area of the Łukowica community, they all used to belong to nobelmen families, most of them were destroyed because of the difficult historical events. However, four of the houses you can still admire. First of all you can see Przyszowa manor house built in the 17th century, it has belonged to Żuk- Skarszewski family ( Nałęcz coat of arms) since 1683 so far. In addition to this there is a beautiful manor house in Świdnik built in 1752, it represents an example of the wooden architecture in Małopolska of the 18th century. Moreover, there are also 2 manor houses still existing: “Wyśni Dwór” and “na Łapczyńskim” ( called also “Kubalówka”) in Łukowica which belong to private families.
Łukowica była właścicielką trzech dworów, niestety spośród nich fizycznie pozostał już tylko jeden. Historia każdego z nich jest niezwykle bogata, czasami tragiczna, tak jak i losy ich właścicieli. Ale po kolei. Pierwsze zapisane wzmianki o Łukowicy pojawiają się w 1325r., ale istnieje prawdopodobieństwo, że wieś powstała już w 2 połowie XIIIw. Jako właścicieli Łukowicy wymienia się Mikołaja Gabońskiego herbu Janina, a potem od 1441r. do końca XVIIIw, rodzinę Sędzimirów herbu Oszoria oraz Jana Łapkę w XV/XVIw, któremu prawdopodobnie zawdzięczamy nazwę późniejszego dworu „Łapczyńskiego”. Jeszcze na początku XIXw., w 1805r. w dokumencie prezenty na probostwo pojawia się Rozalia z Sendzimirów Wielogłowska, ale już potem to nazwisko zastępują inne rody, podzielone na trzy różne dwory: dwór Niżni( czyli w tym miejscu, podworskim), Wyżni (prawdopodobnie na tzw. Targowicy) i wspomniane Łapczyńskie( budynek nadal istniejący). W dworze Niżnim spotykamy Józefa Głębockiego oraz jego żonę Wiktorię Radomyską, w Wyżnim Janowskiego, a potem Antoniego Radomyskiego ( brata Wiktorii). Najprawdopodobniej rodzina Radomyskich scaliła oba dwory w jeden majątek w połowie XIXw. Kolejne losy Niżniego Dworu wiążą się z nowymi właścicielami: wspomnianym Antonim i Felicjanną ( z Marynowskich) Radomyskich herbu Rawicz na podstawie dokumentu spisanego w 1830r. Potem w 1854r. Felicjanna przekazała majątek ich synowi Stanisławowi, który ożenił się z Heleną ( córką Maksymiliana Marszałkowicza i Kornelii Kirchner z Kamienicy(Stronia). Helena i Stanisław mieli dwoje dzieci: Marię Kornelię ( ur. 30.04.1865r./ zmarła 7.01.1938r.) oraz Jana Antoniego Maksymiliana( ur. 1.12.1867r. /zmarły 13.05.1917r. . To właśnie Jan odziedziczył dwór „Niżni” oraz „grunta położone przy dawnym dworku zwany „Wyżnim”. Prawdopodobnie wtedy już nie było dworu „Wyżniego”, zostało tylko pole. I cały ten majątek dziedziczą właśnie Radomyscy: Jan, a od 1917r. Maria z Radomyskich hr.Rostworowska. Dwór został spalony 28/29 czerwca 1945r.
Kolejny dwór to na „Łapczyńskim” lub „Kubalówka”, który był własnością Antoniego Rudnickiego (herbu Nałęcz), który to kupił tę posiadłość od Ludwika Kubali w 1864r.
Wcześniej w 1836r. właścicielem Łapczyńskiego był Witalis Pieniążek, a przed nim Wincenty Pieniążek(ojciec), zaś dzierżawiony był przez Janowskiego (teścia Kazimierza Girtlera, który napisał Opowiadania, Pamiętniki z lat 1832-1857). W tych Opowiadaniach Girtler pisze: „ (…) byłem też u Witalisa Pieniążka w Łukowicy, którą to Łukowicę od Wincentego Pieniążka, ojca Witalisa, trzymał był dzierżawą Janowski, ojciec mej żony, zanim się do Krakowa wyprowadził. Oglądałem te krzaki agrestu, porzeczek i malin, które ona podskubywać lubiła. Zastałem też tam jeszcze tych samych sług, którzy służyli u jej rodziców(…). W niedzielę modliłem się w łukowickim kościele, a przy wschodzie słońca z ganku łukowickiego dworu widziałem w zbliżeniu owe pyszne szczyty Tatrów nowotarskich, ubielone śniegiem, a rumiane od słońca. Widok ten był celem mojego zajęcia i podziwu.” (Girtler, Opowiadania, t.II, str.56-7).
Warto nadmienić, że w czasie, kiedy Pieniążkowie mieszkali na Łapczyńskim, w tym właśnie dworze urodził się 24.04.1816r. Leon Hermenegildus Żuławski, znany i ofiarny lekarz i pisarz zamieszkujący Limanową. Witalis Pieniężek sprzedał Łukowicę w 1843r. i przeniósł się do Warszawy. Po Antonim właścicielem dworu Łapczyńskiego był Kazimierz Rudnicki, następnie Walter Władysław i Zygmunt Krzyszkowski, a od 1911r. Anna i Józef Wolakowie. Kubalowie mieszkali na Łapczyńskim tylko 26 lat (od 1838-1864r.). Posiadłość tę kupił ojciec sławnego historyka( również Ludwik) w 1838r., który jako wykształcony prawnik we Lwowie został wysłany do pracy w Limanowej jako justucjariusz (ścigał i oskarżał przestępców), a potem został zarządcą w majątku Maksymiliana Marszałkowicza (przyjaźnili się) w Kamienicy. Ludwik Kubala( syn) urodził się jeszcze w Kamienicy, ale tuż po jego narodzinach rodzina Kubalów przeprowadziła się na Łapczyńskie, gdzie dorastał i spędzał młodość przyszły wybitny historyk.
Nieistniejącym już, ale bardzo ważnym miejscem na naszej mapie siedzib szlacheckich był dwór w Stroniu z Wolicą. Był on własnością rodziny Taszyckich, a od początku XIXw. nieprzerwanie do parcelacji związany z niezwykłym rodem Marszałkowiczów: Tomaszem, Felicjanem, Maksymilianem, Stanisławem, Zygmuntem i Janem. Dwór ten mógł poszczycić się pięknym ogrodem owocowym posiadając wiele szlachetnych odmian drzewek i krzewów. Marszałkowicze słynęli z gospodarności, a także mieli rozmaite zainteresowania: zbierali stare monety, owady, kamienie, zioła. Posiadali też bogatą bibliotekę.